My Blog

Overweeg je een ruggenprik? Hier lees je wat het precies is en hoe het werkt (epiduraal, spinaal of gecombineerd), wanneer je ervoor kiest bij bevalling of operatie, en wat je tijdens de prik en erna kunt verwachten. We zetten de voordelen, risico’s en veelvoorkomende bijwerkingen duidelijk op een rij, met praktische tips voor timing, veiligheid en herstel-zodat je met een gerust gevoel kunt kiezen.

Wat is een ruggenprik en hoe werkt het

Een ruggenprik is een vorm van plaatselijke verdoving die pijnsignalen vanuit je onderlichaam tijdelijk blokkeert. Je krijgt de prik laag in je rug, dichtbij de zenuwen die pijn uit je baarmoeder, buik en benen doorgeven. Er zijn grofweg twee varianten: een epidurale ruggenprik (de verdoving wordt in de epidurale ruimte rond het ruggenmerg gegeven, vaak met een dun slangetje zodat je extra doses kunt krijgen) en een spinale prik (de verdoving gaat in de vloeistof rond het ruggenmerg en werkt sneller, maar korter). De medicijnen zijn meestal een combinatie van een lokaal verdovingsmiddel en soms een kleine dosis pijnstiller (opioïd). Die mix verdooft de zenuwen die pijn doorgeven, terwijl je vaak nog aanraking of druk kunt voelen en soms je benen nog kunt bewegen, afhankelijk van de dosis.

Je zit of ligt gekromd zodat de zorgverlener veilig kan prikken met een steriele naald; daarna blijft bij een epiduraal het kathetertje zitten voor continue pijnstilling, bijvoorbeeld tijdens je bevalling of bij een operatie onder de navel. Een spinale prik werkt meestal binnen enkele minuten, een epiduraal binnen ongeveer 10-20 minuten. De werking duurt zolang er medicatie loopt en is goed te sturen met een pomp. Tijdens de ruggenprik worden je bloeddruk, hartslag en comfort nauwlettend in de gaten gehouden, zodat je zo comfortabel en veilig mogelijk blijft.

Types: epiduraal, spinaal en gecombineerd (CSE)

Onderstaande tabel vergelijkt de drie belangrijkste ruggenprik-typen (epiduraal, spinaal en gecombineerd/CSE) op techniek, snelheid en typische toepassing, zodat je snel ziet wat wanneer past.

Kern: spinaal werkt het snelst maar eindigt voorspelbaar, epiduraal start trager maar is langdurig en doseerbaar, en CSE combineert de snelle start met de flexibiliteit van een katheter.

Bij een epiduraal komt de verdoving in de epidurale ruimte rond je ruggenmerg en plaatst de arts een dun kathetertje, zodat je continu of met tussenpozen extra medicatie kunt krijgen. De werking bouwt op in circa 10-20 minuten en is goed te sturen, waardoor je vaak nog wat kunt bewegen; ideaal bij een bevalling of langere ingreep. Bij een spinale prik gaat de verdoving in de vloeistof rond je ruggenmerg, met een snelle, krachtige werking binnen enkele minuten en een vaste duur; dat gebruik je vaak voor kortere ingrepen of een keizersnede.

CSE (combined spinal-epidural) combineert het beste van beide: snelle pijnverlichting door een kleine spinale dosis, plus een epiduraal katheter voor onderhoud en bijsturen zolang dat nodig is.

Wat zit er in een ruggenprik en hoe blokkeert het pijn

Een ruggenprik bevat meestal een laag gedoseerd lokaal verdovingsmiddel, zoals bupivacaïne of ropivacaïne, vaak aangevuld met een klein beetje opioïd, zoals fentanyl of sufentanil. Het verdovingsmiddel blokkeert natriumkanalen in de zenuwvezels, waardoor elektrische signalen niet meer kunnen doorgeven dat iets pijn doet. Het opioïd remt de pijnoverdracht in het ruggenmerg extra door receptoren in de achterhoorn (het “schakelstation” van je zenuwen) te activeren.

Samen geven ze krachtige pijnstilling met relatief weinig spierzwakte, zeker bij de lage concentraties die je tijdens een bevalling krijgt. Soms voegt de arts adrenaline toe om de werking te verlengen of natriumbicarbonaat om het sneller te laten aanslaan. Door de dosis en mix aan te passen, kun je nog bewegen terwijl de pijnprikkels wél worden geblokkeerd.

[TIP] Tip: Maak een bolle rug; vergemakkelijkt het plaatsen van de ruggenprik.

Wanneer kies je voor een ruggenprik

Je kiest voor een ruggenprik als je effectieve, stuurbare pijnstilling wilt tijdens de bevalling of bij een operatie aan het onderlichaam. Tijdens de bevalling helpt een epiduraal wanneer de weeën als te heftig voelen, bij een lange of uitgeputte bevalling, bij een (verwachte) vacuüm- of tangverlossing, of als je door hoge bloeddruk/pree-eclampsie rustiger en comfortabeler wilt blijven. Bij operaties onder de navel, zoals een keizersnede of bepaalde buik- en beeningrepen, kan een ruggenprik de voorkeur hebben boven algehele narcose omdat je sneller herstelt en minder misselijk bent. Timing is flexibel: je kunt meestal op elk moment kiezen zolang er tijd is om veilig te prikken; als de baby bijna komt, is het effect mogelijk te laat.

Soms kan het niet of is het af te raden, bijvoorbeeld bij een infectie op de prikplek, stollingsproblemen, gebruik van bepaalde bloedverdunners, zeer lage bloeddruk of specifieke neurologische aandoeningen. Denk ook aan de nadelen: tijdelijke bloeddrukdaling, mogelijk blaaskatheter, soms minder gevoel in je benen en zelden hoofdpijn. Bespreek je wensen en medische situatie vroeg met je verloskundige en anesthesioloog, zodat je een keuze maakt die past bij jouw bevalling of ingreep.

Bij bevalling: indicaties, voordelen en nadelen

Je kiest tijdens de bevalling voor een ruggenprik als de pijn te heftig is, de ontsluiting traag vordert, je uitgeput raakt of als er medische redenen zijn zoals hoge bloeddruk/preeclampsie of een verwachte vacuüm- of tangverlossing. Het grootste voordeel is krachtige, goed doseerbare pijnstilling waardoor je kunt ontspannen, beter kunt meewerken en je bevalling vaak als positiever ervaart. Het kan ook helpen je bloeddruk te stabiliseren.

Nadelen zijn mogelijke bloeddrukdaling, jeuk of misselijkheid, tijdelijk minder gevoel en kracht in je benen en soms een blaaskatheter. De uitdrijvingsfase kan iets langer duren en de kans op vacuüm of tang is licht verhoogd, terwijl de keizersnede-kans niet duidelijk toeneemt. Timing is belangrijk: er moet nog genoeg tijd zijn om veilig te prikken en de verdoving te laten werken.

Bij operatie of ingreep: wanneer en waarom

Je kiest voor een ruggenprik bij operaties aan het onderlichaam, zoals knie- of heupchirurgie, liesbreuk-, urologische of gynaecologische ingrepen, en ook bij een keizersnede. Het is zinvol als je liever geen algehele narcose wilt of als je longproblemen, slaapapneu of een verhoogd risico op misselijkheid hebt. Een ruggenprik geeft stabiele pijnstilling, vaak met minder misselijkheid en sufheid, en je kunt sneller drinken, eten en mobiliseren.

Je blijft wakker of dommelt met lichte sedatie, terwijl vitale functies goed worden bewaakt. Een epiduraal katheter kan bovendien voor uitstekende pijnstilling na de operatie zorgen. Het kan minder geschikt zijn bij stollingsproblemen, een infectie op de prikplek of als je bloedverdunners gebruikt.

Wanneer kan of mag je geen ruggenprik (contra-indicaties en timing)

Een ruggenprik is niet geschikt als je een infectie op de prikplek hebt, koorts met een vermoede bloedbaaninfectie, een stollingsstoornis of erg lage bloedplaatjes, of als je bloedverdunners gebruikt zonder de vereiste wachttijd. Ook bij een bekende allergie voor lokaal verdovingsmiddel of opioïd, onbehandelde shock of zeer lage bloeddruk, of verhoogde druk in je schedel kan het niet of alleen na extra beoordeling. Rug- en neurologische aandoeningen, ernstige scoliose of recente rugoperatie zijn meestal geen absolute showstopper, maar vragen maatwerk.

Qua timing geldt: tijdens de bevalling kan het vaak op elk moment, maar heel laat in de uitdrijvingsfase werkt het mogelijk niet op tijd. Gebruik je bloedverdunners, dan bepaalt het team het juiste moment voor prikken en verwijderen van de katheter op basis van veilige wachttijden.

[TIP] Tip: Vraag een ruggenprik bij ondraaglijke pijn ondanks andere pijnstilling.

Hoe gaat een ruggenprik stap voor stap

Je komt op de (verlos)kamer, krijgt een infuus en monitors voor hartslag en bloeddruk, en je bespreekt kort je medische gegevens. Daarna ga je rechtop zitten of op je zij liggen met je rug bol, zodat de tussenruimte tussen je wervels goed te bereiken is. Je huid wordt ontsmet en lokaal verdoofd; dat kan even prikken. De anesthesioloog plaatst vervolgens de naald tussen je wervels. Bij een epiduraal zoekt die de epidurale ruimte, schuift een dun kathetertje naar binnen en verwijdert de naald weer. Bij een spinale prik geeft die direct medicatie in de spinale vloeistof; soms combineer je beide (CSE).

Er volgt een testdosis en vaak een proefbolus, daarna sluit de arts een pomp aan voor continue pijnstilling. Binnen 5-20 minuten voel je warmte, minder pijn en soms zware benen; tijdens een bevalling kun je meestal nog bewegen, al is soms een blaaskatheter nodig. Je bloeddruk en (bij een bevalling) de babyhartslag worden bewaakt. De werking wordt getest met aanraking of kou en zo nodig bijgestuurd met houding of extra medicatie. Als de pijnstilling niet meer nodig is, wordt de katheter vlot verwijderd.

Voorbereiding, naald en katheter: waar wordt geprikt en hoe ziet het eruit

Je zit of ligt met je rug bol zodat de wervels in je onderrug goed bereikbaar zijn. De huid wordt ontsmet en je krijgt een klein prikje met lokale verdoving. De anesthesioloog prikt vervolgens midden in je lage rug, meestal tussen de lendenwervels L3-L4 of L2-L3, onder het niveau waar je ruggenmerg eindigt. Voor een epiduraal gebruikt die een iets dikkere, gebogen naald (Tuohy); zodra de epidurale ruimte is gevonden, schuift er een flinterdun flexibel kathetertje 3-5 cm naar binnen en gaat de naald eruit.

Het kathetertje wordt op je rug vastgeplakt en aangesloten op een pomp. Bij een spinale prik gebruikt de arts juist een heel dun naaldje dat direct medicatie in de spinale vloeistof geeft. Soms helpt echo om precies de beste plek te vinden.

Doet een ruggenprik pijn en wat als het niet werkt

De meeste mensen ervaren de ruggenprik als goed te doen: het verdovende prikje in de huid kan kort steken en je voelt wat druk wanneer de naald zijn plek zoekt. Heel soms schiet er een elektrisch gevoel of tinteling door een been als een zenuw wordt geraakt; dat is meestal onschuldig en verdwijnt snel. Zodra de verdoving inloopt, zakt de weeënpijn of operatieve pijn duidelijk weg. Werkt het onvoldoende of maar aan één kant, dan kun je van houding veranderen, krijg je een extra dosis of wordt het kathetertje iets verplaatst.

Blijft het tegenvallen, dan kan de anesthesioloog de epiduraal vervangen of kiezen voor een spinale prik (snel effect). Bij een ingreep kun je zo nodig overschakelen op andere pijnstilling of algehele narcose. Zeg het meteen als je alsnog pijn voelt, dan kan er snel worden bijgestuurd.

Hoe snel werkt het, hoe lang werkt het en effect op bewegen, blaaskatheter en duur van de bevalling

Een spinale ruggenprik werkt meestal binnen enkele minuten, terwijl een epiduraal 10-20 minuten nodig heeft om goed in te werken. Een spinale prik houdt doorgaans 1,5-3 uur aan; een epiduraal werkt zolang er medicatie via de pomp loopt en is dus flexibel bij te sturen. Je benen kunnen warm of zwaar aanvoelen; met lage doses kun je vaak nog van houding veranderen en soms zelfs kort staan met hulp, maar veilig lopen is niet altijd mogelijk.

Omdat de blaas minder gevoel heeft, is een blaaskatheter soms nodig of wordt de blaas met tussenpozen leeggemaakt. De ontsluiting verloopt meestal normaal, maar de uitdrijvingsfase kan iets langer duren doordat je minder aandrang voelt. Met goede begeleiding bij het persen blijft de voortgang doorgaans prima.

[TIP] Tip: Maak bolle rug, kin op borst, adem rustig voor nauwkeurige plaatsing.

Bijwerkingen, risico’s en herstel

De meest voorkomende bijwerkingen van een ruggenprik zijn tijdelijk en goed te behandelen: je kunt jeuk krijgen (door het opioïd), rillen, misselijk zijn en een warme of zware gevoel in je benen ervaren. Je bloeddruk kan dalen; dat wordt opgevangen met vocht, medicijnen en continue monitoring. Soms is er koorts of voelt je blaas minder goed, waardoor een katheter nodig is. Hoofdpijn kan optreden als er per ongeluk wat ruggenmergvloeistof lekt; rechtop is het dan erger, plat vaak beter. Meestal helpt rust, cafeïne en pijnstilling, en heel soms is een blood patch nodig. Ernstige complicaties zijn zeldzaam: infectie, bloeding rond het ruggenmerg (epiduraal hematoom) of zenuwschade komen bijna nooit voor, maar vragen direct aandacht bij toenemende rugpijn, uitstralende pijn, krachtsverlies, gevoelsverlies of incontinentie.

Voor je baby zijn de effecten minimaal; bij een bevalling wordt de hartslag continu gevolgd en sturen we bij als je bloeddruk daalt. Langetermijnklachten door de ruggenprik zelf zijn ongewoon; rugpijn erna komt meestal door spierbelasting rond de prikplek en trekt weg. Herstel gaat vlot: als de pomp stopt, neemt gevoel en kracht in je benen binnen enkele uren terug toe en kun je weer veilig uit bed zodra dat getest is. Met goede begeleiding weegt de winst aan pijnverlichting doorgaans ruimschoots op tegen de risico’s.

Veelvoorkomende bijwerkingen en klachten (jeuk, lage bloeddruk, misselijkheid, rugpijn, hoofdpijn)

Jeuk ontstaat vaak door een kleine dosis opioïd in de ruggenprik en is meestal mild en kortdurend; zo nodig helpt een tabletje tegen jeuk. Lage bloeddruk komt doordat de zenuwblokkade je bloedvaten verwijdt; dat merk je soms als duizeligheid of misselijkheid. Met extra vocht, medicijnen en houding (bij bevallen vaak iets op je linkerzij) wordt dit snel hersteld. Misselijkheid hangt vaak samen met die bloeddrukdaling en trekt mee weg.

Rugpijn na de prik is doorgaans spierpijn rond de prikplek of een kleine blauwe plek, en verbetert binnen dagen. Hoofdpijn is zeldzaam maar typisch erger als je rechtop zit; rust, vocht, cafeïne en pijnstilling helpen meestal, en bij aanhoudende klachten kan een blood patch de lekkage afsluiten.

Risico’s en complicaties (korte en lange termijn, invloed op je baby)

Een ruggenprik is over het algemeen veilig, maar niet helemaal zonder risico. Op korte termijn kun je te maken krijgen met bloeddrukdaling, jeuk, misselijkheid, rillen, tijdelijk minder kracht in je benen, koorts, moeite met plassen of een onvoldoende/eenzijdige werking. Een typische complicatie is hoofdpijn na een lekje van ruggenmergvloeistof; dat is vervelend maar goed te behandelen. Zeldzaam zijn infectie (epiduraal abces of hersenvliesontsteking), bloeding rond het ruggenmerg, hoge blokkade, allergische reactie of blijvende zenuwschade.

Op lange termijn zijn blijvende klachten uitzonderlijk; rugpijn achteraf komt meestal door spierbelasting en trekt weg. Voor je baby zijn de effecten klein: soms verandert het hartslagpatroon bij jouw bloeddrukdaling, daarom is er monitoring. De kans op vacuüm of tang kan iets toenemen, maar de algemene uitkomst voor je baby blijft goed.

Herstel: wat is normaal, hoe lang last en wanneer je contact opneemt

Na het stoppen van de ruggenprik keren gevoel en kracht in je benen binnen enkele uren terug. Het is normaal als je je wat moe voelt, lichte jeuk hebt, een blauwe plek of spierpijn rond de prikplek ervaart en tijdelijk minder goed kunt plassen; dit trekt meestal binnen een paar dagen weg. Hoofdpijn kan voorkomen en is vaak erger als je rechtop zit en beter als je ligt; meestal verbetert dit met rust, vocht, cafeïne en pijnstilling.

Neem contact op als je koorts krijgt, toenemende roodheid of zwelling bij de prikplek ziet, aanhoudende of hevige rugpijn hebt, krachtsverlies of gevoelsverlies in je benen merkt, je urine of ontlasting niet kunt ophouden, of als de hoofdpijn langer dan 24-48 uur aanhoudt.

Veelgestelde vragen over ruggenprik

Wat is het belangrijkste om te weten over ruggenprik?

Een ruggenprik verdooft pijnsignalen rond het ruggenmerg met lokale anesthetica vaak gecombineerd met opioïden. Er zijn epidurale, spinale en gecombineerde (CSE) technieken, gebruikt bij bevalling en operaties, met snel effect en doorgaans veilige, controleerbare dosering.

Hoe begin je het beste met ruggenprik?

Bespreek wensen, medische voorgeschiedenis, stollingsstatus en medicijnen (zoals antistolling) met je anesthesioloog/verloskundige. Plan timing bij weeën of ingreep, zorg voor infuus en monitoring, neem houding aan, en geef allergieën, rugoperaties, koorts of neurologische klachten door.

Wat zijn veelgemaakte fouten bij ruggenprik?

Laat melden van antistolling of bloedingsstoornissen, bewegen tijdens prikken, verkeerde houding, geen feedback geven bij eenzijdige of onvoldoende verdoving, te weinig vochtinname, hoge verwachtingen (volledige gevoelloosheid), en te vroeg mobiliseren zonder begeleiding verhogen risico’s.